Sirkadiyen Ritim Nedir

Sirkadiyen Ritim Nedir

Biyolojik Ritimler
Canlıların biyolojik faaliyetlerinin düzenlenmesinde belirli bir ritmin gözlendiği çok eski zamanlardan beri bilinmektedir. Bu biyolojik ritimler, periyot, sıklık, büyüklük ve faz gibi özellikler gösteren, tekrarlayıcı olaylar olarak tanımlanır. Canlılardaki biyolojik ritimler genellikle çevre şartlarından döngüsel özellik gösterenlerle eşzamanlı olarak yürür. Eğer canlı dış ortamla ilişkili ise ve biyolojik ritimlerini dış dünyadan gelen uyarılarla düzenliyorsa böyle ritimlere bağlı “entrained” ritimler denir. Eğer canlı çevresel uyarılardan arındırılmış bir laboratuar ortamında iç ritmini oluşturup sürdürebiliyorsa bu ritmlere de serbest “free-running” ritimler adı verilir.

Canlılar dış ortamdan aldığı bazı sinyalleri ritimlerin düzenlenmesi için bir işaret olarak kullanır. Canlı gece gündüz göstereceği davranışların düzenlenmesi için ışık ve karanlığı bir çevresel ipucu olarak kullanır. Biyolojik ritimlerin düzenlenmesinde yer alan çevresel ipuçlarına “zeitgeber” (Almanca zeit=zaman geber=verici) veya “ritim verici” adı verilmektedir. Bu ritim verici faktörler arasında en önemlisi ışıktır. Yılın mevsimleri, ay dönümleri, güneşin durumu diğer ritim verici faktörler arasında sayılabilir
Biyolojik ritimler döngü sürelerine göre 4   alt gruplara ayrılır
1.   Ultradian ritimler: Bir günde birden fazla döngüsü olan ritimlerdir. Kalp hızı, solunum sayısı, mide hareketleri, yeme, içme, idrar çıkarma ve dışkılama, REM/non-REM uyku dönemleri ultradiyen ritimler arasındadır.
2.   Sirkadiyen ritimler: Yaklaşık bir gün süren ritimlerdir. İnsanların en belirgin sirkadiyen ritmi uyku ve uyanıklık döngüsüdür. Vücut ısı dalgalanmaları, kan basıncı, bazı hormonların salınımları da sirkadien bir ritim izler.
3.   İnfradiyen ritimler: Döngü süresi haftalar veya aylar süren ritimlerdir. Kadınlardaki menstrual döngü ve erkeklerdeki 21-28 günlük testosteron salınım döngüsü yer alır.
4.   Sirkannular ritimler: Yaklaşık bir yılık ritimlerdir. İnsan ve memeli hayvan doğumları, hayvanların göç ve kış uyku döngüleri yer alır.
Sirkadiyen Ritim
Tek hücreli canlılardan, bitkilere, kuşlara ve insanlara kadar birçok organizma fizyolojilerini ve davranışlarını gece ve gündüz döngülerine göre senkronize     eden     endojen     bir     zamanlama     sistemi     geliştirmiştir.     Bu     sistem sirkadiyen saat olarak bilinmektedir. Latince’de “circa” yaklaşık, “diem” bir gün anlamına gelmektedir.(69)

Sirkadiyen saatin iki temel özelliği bulunmaktadır (69):

1.   Dış uyarılardan bağımsız olarak yaklaşık 24 saatlik bir periyotta salınım gösterebilen endojen bir ritmisitesi bulunmaktadır. Yani sirkadiyen ritimler çevresel değişimlere karşı organizmanın bir yanıtı değil, endojen olarak oluşturulan ritimlerdir. Çevresel uyarılar olmadığında veya canlı zıt özellikli çevresel koşullarda bırakıldığında da devam etmektedir
2.   Sirkadiyen ritim endojen olarak salınım göstermesine rağmen çevreden aldığı ışık, beslenme gibi bazı sinyalleri ritimlerin düzenlenmesinde işaret olarak kullanmakta ve ritmini oluşturmaktadır
Örneğin çevresel uyarılar olmadığında sirkadiyen ritim oluşabilmekte fakat 24 saatten sapmalar gösterebilmektedir. Periyot yaklaşık 24.5 saat sürmektedir. Çevre şartlarının normal olduğu dönemlerde, ışık-karanlık uyarıları ile ise sirkadiyen ritim her gün 24 saate ayarlanmaktadır
Sirkadiyen Ritmin Nörobiyolojisi
Sirkadiyen sistem üç temel bölümden oluşmaktadır (72). Bunlar:
1.   Bir ritim oluşturucu (sirkadiyen osilatör)
2.   Çevresel ritim verici ipuçlarını ritim oluşturucuya ileten girdiler
3.   Çeşitli    fizyolojik    ve    davranışsal    ritimleri    oluşturan    ve    düzenleyen çıktılar
Ritim Oluşturucu: Suprakiasmatik nüklues (SKN) organ düzeyinde sirkadiyen ritimlerin düzenlenmesinde en önemli ritim oluşturucudur. Santral sinir sisteminde üçüncü ventrikülün tabanında, optik kiazmanın üzerinde anterior hipotalamusta yer alır. Bir çift nükleustan oluşan SKN insanda yaklaşık 50.000 nörondan oluşmaktadır.